Lítil og „saklaus“ eldgos á Íslandi eru stundum kölluð túristagos. Það
getur til dæmis átt við um eldgosið á Fimmvörðuhálsi í mars 2010. Gosið ógnaði
ekki mannabyggð og tiltölulega þægilegt var að virða það fyrir sér úr öruggri
fjarlægð (ef á annað borð er hægt að tala um að eitthvað sé öruggt þegar eldgos
eru annars vegar). Minnti svolítið á gömlu rómantísku landslagsmálverkin sem
lýsa ægifegurð, þ.e. fögru og tilkomumiklu landslagi þar sem áhorfandinn
skynjaði jafnframt ógnina sem í náttúrunni býr.
 |
| Eldgosið á Fimmvörðuhálsi, 26. mars 2010. Ljósmynd Arnþór |
Öðru máli gildir um eldgosið sem hófst í Eyjafjallajökli í apríl sama
ár. Þótt vissulega hafi verið auðvelt að virða gosið fyrir sér úr fjarlægð, þá
var það mjög kraftmikið og byggð í nágrenninu stafaði ógn af því. Eldgosið
setti líka millilandaflug úr skorðum eins og frægt er. Slíkt gos er annað og
meira en túristagos. En hin gríðarlega fjölmiðlaumfjöllun um eldgosið og
afleiðingar þess vakti mikla athygli á Íslandi og því á gosið áreiðanlega sinn þátt
í sívaxandi ferðamannastraumi til landsins.
 |
| Eldgosið í Eyjafjallajökli séð frá Hellu, 17. apríl 2010. Ljósmynd Arnþór |
Aðdráttarafl íslenskra eldgosa er ekki nýtt fyrirbæri. Um aldir var
Hekla alræmd um alla Evrópu vegna stórgosa. Askan frá þeim barst stundum austur
yfir Atlantsála og þar trúðu margir því að fjallið væri inngangur að helvíti. Erlendir
ferðamenn sóttust eftir því að sjá Heklu, kanna umhverfi fjallsins og sumir
gerðust svo djarfir að reyna uppgöngu á það.
Undanfarna áratugi hefur Hekla gosið tíðar en fyrr á öldum og gosin líkst
túristagosum. Þau hafa að vísu byrjað með látum en að fáum dögum liðnum hefur
allur kraftur verið úr gosunum og þau síðan fljótlega fjarað út. Síðasta
stórgos í Heklu varð árið 1947 en þá var liðin rúm ein öld frá þar síðasta stórgosi.
Það hófst haustið 1845 og stóð fram á næsta ár. Þessi tvö gos voru sannarlega
engin túristagos en höfðu samt sem áður töluvert aðdráttarafl. Í sendibréfi sem
Árni Helgason, prófastur í Görðum á Álftanesi, sendi vini sínum Bjarna
Þorsteinssyni, amtmanni á Stapa á Snæfellsnesi, 28. september 1845, segir meðal
annars:
„Fréttir eru engar hér nema Heklugosið, sem dregur að sér alla upplýsta
menn úr kaupstöðum vorum og suma tvisvar, svo bændur eystra eru farnir að
kveina undan átroðningi, enda þykir þeim ekki tilefni til lystiferða, þegar
bjargræði þeirra er að eyðileggjast.“ (Biskupinn
í Görðum, bls. 226.) Síðar í sama bréfi segir Árni: „Eftir vissum
embættismanni hefir borizt hingað sú hans ósk, að Hekla logaði í þrjú ár, og þá
skyldi Ísland komast á legg, því þá mundi hálf Norðurálfan koma hingað til að
sjá hennar dýrð og eyða hér sínu fé.“ (Biskupinn
í Görðum, bls. 227.)
 |
Teikning úr handriti Odds Erlendssonar á Þúfu í Landsveit
um eldgosið í Heklu 1845–1846.
|
Þessi lýsing gæti allt eins átt við um ákefðina sem grípur fólk þegar
eldgos verða á Suðurlandi nú á dögum. Landsmenn (kaupstaðarbúar aðallega!) þeysa
austur yfir fjall til að virða ósköpin fyrir sér og ferðaþjónustufyrirtæki
leggja á ráðin um hvernig þau geti gert sér mat úr atburðunum.
Arnþór
Heimildir:
Biskupinn
í Görðum. Sendibréf 1810–1853. Íslenzk sendibréf II.
Finnur Sigmundsson bjó til prentunar. Reykjavík: Bókfellsútgáfan, 1959.
Um frægð Heklu og aðdráttarafl hennar á
ferðamenn fyrr á öldum má lesa í bók Sumarliða Ísleifssonar, Ísland, framandi land. Reykjavík: Mál og
menning, 1996.
