Frá Djúpavogi til Barcelona

Sjálfsævisaga Johans Cruyff. Ævisaga lærisveins hans, Pep Guardiola,

bíður lesningar.

Á heimsmeistaramótinu í knattspyrnu í Vestur-Þýskalandi árið 1974 heillaði hollenska landsliðið, með Johan Cruyff í fararbroddi, fótboltaáhugamenn um víða veröld með glæsilegri spilamennsku og leikaðferð (taktík) sem kennd er við Total Football. Í stuttu og einfölduðu máli gengur leikaðferðin út á að allir útileikmenn liðs geti leyst allar stöður og farið úr einni stöðu í aðra án þess að leikskipulagið riðlist. Til þess að það gangi upp þurfa allir leikmenn liðsins (líka markvörðurinn) að búa yfir afbragðs tækni og miklum leikskilningi. Helsti hugmyndasmiður Total Football var þáverandi landsliðsþjálfari hollenska landsliðsins, Rinus Michels. Michels þjálfaði einnig Ajax 1965–1971 (liðið varð m.a. Evrópumeistari undir hans stjórn) og Barcelona 1971–1978. Cruyff lék undir stjórn Michels hjá báðum liðunum og beitti þessari leikaðferð líka og þróaði hana frekar þegar hann þjálfaði Ajax 1985–1988 og Barcelona 1988–1996. Hollendingurinn Frank Rijkaard og Spánverjinn Pep Guardiola, sem báðir léku undir stjórn Cruyff, bættu svo um betur þegar þeir þjálfuðu Barcelona, Rijkaard 2003–2008 og Guardiola 2008–2012. Frá þessu og mörgu öðru áhugaverðu segir Cruyff í nýútkominni sjálfsævisögu, My Turn. Eins og kunnugt er lést Cruyff í mars á þessu ári eftir baráttu við krabbamein.

Ég varð níu ára í febrúar 1974 og kominn með mikinn áhuga á boltanum, eyddi löngum stundum úti í fótbolta heima á Höfn í Hornafirði og horfði á valda kafla úr leikjum í enska boltanum í Ríkissjónvarpinu, stundum með afa Erni sem átti gamlar legghlífar og hélt með Úlfunum (Wolves). En ég man ekki eftir að hafa séð svipmyndir úr leikjum frá heimsmeistaramótinu í Vestur-Þýskalandi – man samt eftir sjónvarpsmyndum frá Olympíuleikunum í München árið 1972, til dæmis bandaríska sundgarpinum Mark Spitz og sovéska fimleikaundrabarninu Olgu Korbut. Snilli Cruyff og félaga í hollenska landsliðinu fór samt ekki fram hjá mér en það atvikaðist aðeins síðar.

Sumarið 1976 sendi UMF Sindri á Höfn lið í 5. flokki drengja til keppni á Íslandsmótinu í fótbolta í fyrsta skipti. Ég lék stöðu sweepers (libero eða sópari á íslensku) en það var djúp og nokkuð frjáls varnarstaða sem var í hávegum höfð um þær mundir og gaf leikmanninum „leyfi“ til að koma sem aukamaður inn á miðjuna þegar svo bar undir. Við mættum vel undirbúnir til leiks þegar mótið hófst, þjálfarinn okkar, Albert Eymundsson, sá til þess. Hann hafði meðal annars þjálfað unglingalandsliðið og nú var hann búinn að þjálfa okkur í undirstöðuatriðum leiksins og leikskipulagi. Við vorum að vísu reynslulausir í alvöru keppnismótum (höfðum reyndar háð marga hörkuleiki í bekkjakeppni með mótsfyrirkomulagi en það var svolítið annar handleggur) og höfðum ekki leikið æfingaleiki, enda langar vegalengdir til næstu þorpa og bæja. – Reyndar hafði ég ásamt nokkrum öðrum úr liðinu tekið þátt í tveimur æfingaleikjum með eldri drengjum í Vík í Mýrdal sumarið áður og fannst mér það þó nokkur reynsla. – En nú átti að herða okkur meira og skömmu áður en Íslandsmótið hófst fórum við til Djúpavogs og lékum æfingaleik við heimamenn (Stjörnuna, minnir mig). Á því var reyndar einn hængur því liðsbúningurinn okkar var ekki tilbúinn en Albert bjargaði málunum með því að útvega á okkur liðstreyjur til bráðabirgða. Fyrir valinu varð hin víðfræga appelsínugula hollenska landsliðstreyja. Eftir á að hyggja held ég að það hafi ekki verið tilviljun því Albert var mikill aðdáandi hollenska landsliðsins og meginlandsfótboltans yfirhöfuð, þótt hann héldi með Leeds United og vissi allt um enska boltann.

Ekki man ég hvernig æfingaleikurinn á Djúpavogi fór en ég minnist þess að mótherjar okkar gerðu svolítið gys að búningnum okkar. Mig minnir líka að völlurinn þeirra hafi verið ósléttur og í minna lagi (ekki á sama stað og núverandi völlur) en á þessum tíma léku lið í 5. flokki á velli í fullri stærð, ekki þvert á völlinn eins og síðar varð. En á Djúpavogi var að minnsta kosti grasvöllur og það skipti mestu máli því heima á Höfn vorum við vanir að leika á grasi og vildum síður leika á möl.

Þrátt fyrir reynsluleysið gekk okkur vel á Íslandsmótinu og þegar upp var staðið enduðum við í efsta sæti í Austurlandsriðli ásamt Þrótti frá Neskaupstað. Ákveðið var að liðin mættust á miðri leið og léku úrslitaleik á Staðarborg í Breiðdal, þar sem var mjög góður grasvöllur. Að loknum venjulegum leiktíma var jafnt, 2:2. Magnús Jónatansson þjálfaði Þróttara. Voru þeir Albert ekki á einu máli um til hvaða ráða skyldi grípa til að knýja fram úrslit um hvort liðið færi í úrslitakeppnina um Íslandsmeistaratitilinn og enginn hægðarleikur að ná í réttu mennina í höfuðstöðvum KSÍ á stundinni. Eftir mikið japl, jaml og fuður (eins og Bjarni Fel hefði orðað það) ákvað Albert að gefa eftir, því flestir leikmenn liðsins voru á leið í sumarfrí með fjölskyldum sínum, enda voru fæstir viðbúnir þessum árangri liðsins. En Albert sagði við okkur strákana að í sárabætur færi hann með okkur í æfinga- og keppnisferð til Skotlands næsta sumar. Þetta urðu mér sár vonbrigði. Ekki nóg með að við misstum af öðru tækifæri til að komast í úrslitakeppnina heldur var heil eilífð til næsta sumars og ennþá lengra til Skotlands.

Skotlandsfararnir við Fokker F-27 flugvél

Flugleiða í Reykjavík 27. júlí 1977. Í myndatexta

segir að þessi „knálegi hópur“ hafi verið í „fimmtu

deild [þ.e. 5. flokki] í knattspyrnu í tvö ár og aldrei

tapað leik.“ Þegar þetta var skrifað voru hinir elstu

í hópnum, fæddir árið 1964, komnir upp í 4. flokk.

Albert stóð við stóru orðin. Um mánaðamótin júlí/ágúst næsta sumar (1977) fór hann með 26 stráka til Glasgow, þar sem við vorum í umsjá David Moyes eldri, föður David Moyes sem nú er þekktur þjálfari á Englandi – hann var að sniglast þarna líka, lítið eldri en við. Þá var, held ég, óþekkt að jafnungir strákar og við færu í fótboltaferðir til útlanda en þarna voru líka eldri strákar úr úr 4. og 3. flokki frá Reykjavík og víðar. Þetta sama sumar unnum við Austurlandsriðilinn (þá lék ég á miðjunni) en misstum af úrslitakeppninni vegna þess að hún var á sama tíma og Skotlandsreisan! Það var svo loksins sumarið 1978 sem ég upplifði úrslitakeppni, á yngra ári í 4. flokki, eftir að við stóðum uppi sem sigurvegarar á Austurlandi. Þá fór úrslitakeppnin fram í Reykjavík og lékum við meðal annars á hinum fornfræga Melavelli. (Á sama tíma tók 5. flokkur Sindra þátt í úrslitakeppni Íslandsmótsins í Vestmannaeyjum.) Þá voru andstæðingarnir öflugri en við áttum að venjast fyrir austan en við vöktum samt athygli fyrir góða spilamennsku. Ekki veit ég hvort greina mátti áhrif frá Total Football á leik okkar en við spiluðum alla vega ekki Kick’n’Run.

Forsíðumynd Tímans. Albert þjálfari er lengst til hægri, með hönd í fatla eftir að hafa farið úr olnbogalið í leik með Sindra

gegn Austra frá Eskifirði. Albert til aðstoðar í ferðinni voru Ásta Ásgeirsdóttir, eiginkona hans, lengst til vinstri í fremstu

röð, og Ómar Imsland og Brynja Björg Bragadóttir, efst í landgöngustiganum.

Það segir sína sögu um yngri flokka starfið undir stjórn Alberts að á árunum 1976–1982 töpuðu 5. og 4. flokkur Sindra ekki leik í Íslandsmótinu á Austurlandi en þá léku þessir flokkar milli 50 og 60 leiki eystra og enduðu aðeins fimm þeirra með jafntefli. Ekki var nóg með að Albert kenndi okkur leikkerfi og tækni heldur talaði hann mikið og útskýrði fyrir okkur í smáatriðum út á hvað þetta gengi allt saman. Og hann sýndi okkur ensk fótboltatímarit og –bækur og það sem meira var, kvikmyndir sem hann pantaði að sunnan. Man ég sérstaklega eftir fræðslu- og kennslukvikmyndum frá heimsmeistaramótum, bæði í Vestur-Þýskalandi og eldri mótum. Í þessum myndum var fjallað um undirbúning liðanna og útskýrð markvarsla, varnarleikur, miðjuspil, sóknarleikur og margt fleira. Við þetta opnaðist nýr heimur og nýjar víddir á fótboltavellinum. Ég sá að utan Englands voru líka til frábærir fótboltamenn og lið, til dæmis Pele og félagar í brasilíska landsliðinu og Beckenbauer, Gerd Müller og þeir allir í vestur-þýska landsliðinu – fyrir utan þá hollensku náttúrlega. Ég sé ennþá fyrir mér klippur úr þessum myndum, til dæmis þegar Pele fékk sendingu fram völlinn og tók boltann á brjóstkassann hlaupandi aftur á bak, þannig að boltinn sveif í lágum boga yfir höfuðið á honum og hann nikkaði í boltann með hnakkanum áður en hann sneri sér við og þaut með boltann upp völlinn. Þetta voru töfrar.

Greinarhöfundur á Camp Nou, heimavelli Barcelona, 16. ágúst 2008, fyrir

leik heimamanna og argentíska liðsins Boca Juniors, skömmu áður en La

Liga hófst. Barcelona vann leikinn 2:1. Eiður Smári Gudjohnsen var í

byrjunarliðinu hjá Barcelona og átti góðan leik. Pep Guardiola var nýlega

orðinn þjálfari liðsins.

Ég hef alltaf horft mikið á fótbolta, síðasta áratuginn og rúmlega það mest á spænska boltann og meistaradeildina, sérstaklega Barcelona og spænsku liðin – kannski í og með vegna áhrifa frá hollensk landsliðstreyjunni sem við klæddumst á Djúpavogi forðum og þeirri grunnþjálfun sem við fengum hjá Albert. Hvað um það, að mínu áliti fyrirfinnst ekki fallegri fótbolti en sá sem byggir á arfleifð Rinus Michels og Johans Cruyff.

Heimildir

Albert Eymundsson, „Knattspyrnan á Höfn“, Ungmennasambandið Úlfljótur 50 ára. Afmælisrit. Án útgáfustaðar: Ungmennasambandið Úlfljótur, 1983, bls. 100–104.

„Á leið til Skotlands“, Tíminn 28. júlí 1977, bls. 1.

„Báðir þjálfararnir lágu eftir í valnum“, Dagblaðið 20. júlí 1977, bls. 12.

Johan Cruyff, My Turn. The Autobiography. London: Macmillan, 2016.

„Strákarnir á Hornafirði vildu heldur Skotlandsferð en úrslitaleik“,  Dagblaðið 29. júlí 1977, bls. 24.