Í dag eru 500 ár liðin frá einni blóðugustu
orrustu sem háð hefur verið á Bretlandseyjum, orrustunni við Flodden. Þar
áttust við erkifjendurnir Englendingar og Skotar. James IV, konungur Skota,
ákvað að ráðst á Englendinga og styðja þannig Frakka sem áttu í stríði við enska
herinn. Með þessu rauf James IV friðarsáttmála sem hann hafði gert við tengdaföður sinn, Henry
VII, konung Englands, árið 1502.
James IV fór sjálfur fyrir
um 30.000 manna her sem mætti um 26.000 manna ensku liði við Flodden, skammt
sunnan landamæranna. Skotarnir tóku sér stöðu uppi á hæð og hófu þaðan
stórskotahríð með fallbyssum en flest skotin geiguðu því skytturnar voru illa
þjálfaðar. Þá gerðu Skotar áhlaup niður brekkuna vopnaðir 15 feta löngum og
klunnalegum tréspjótum en mættu þá í návígi vel þjálfuðum Englendingum vopnuðum
5 feta löngum og meðfærilegum atgeirum (spjótum með axarblaði). Englendingar
brytjuðu nágranna sína niður og áður en yfir lauk höfðu Skotar misst um 10.000
menn, þar á meðal sjálfan konunginn og fjölda aðalsmanna. Mannfall í liði
Englendinga var um það bil helmingi minna.
Ósigurinn var Skotum
gríðarlegt áfall. Flestar fjölskyldur í landinu misstu einhvern sér nákominn og
í stuttu máli sagt náði konungsríkið aldrei fyrri styrk aftur, hvorki
hernaðarlegum né pólitískum, en fyrir orrustuna hafði Skotland talsverð ítök á
pólitísku skákborði Evrópu. Í vissum skilningi markaði ósigurinn upphafið að
endalokum skoska konungsdæmisins og þar með samruna við England. Þrátt fyrir
þetta er orrustan við Flodden ekki vel þekkt utan Bretlands, jafnvel í Englandi
er hún ekki sérlega kunn. Og nú ber svo við að skoska heimastjórnin gerir lítið
sem ekkert til að minnast atburðarins á 500 ára tímamótunum. Aftur á móti er mikið
látið með aðra afdrifaríka orrustu sem Skotar háðu við Englendinga, nánar
tiltekið við Bannockburn árið 1314 þar sem Skotar með Robert the Bruce í
fararbroddi unnu frækinn sigur. Í ferðahandbók um Skotland, sem ég keypti fyrir
tæpum áratug, segir um þessa orrustu: „The Battle of Bannockburn represented
such a humiliating defeat for the arch enemy that it has become a symbol of
Scottish independence.“ (Berndt Müller, Scotland.
Insight Compact Guide. 2. útg. 2002, bls. 56.) Hins vegar er ekkert er minnst
á Flodden í bókinni. Ég minnist þess reyndar ekki að hafa heyrt getið um
Flodden fyrr en ég rakst á grein um orrustuna í Scotland on Sunday (sunnudagsútgáfu The Scotsman) 18. ágúst síðastliðinn. Greinarhöfundurinn, Alex
Massie, blaðamaður, segir að um aldir hafi Flodden og Bannockburn kallast á í
skoskri sögu, enda tvær hliðar á sama peningi. Nú ber svo við að heimastjórnin
ætli að minnast sigursins við Bannockburn með veglegum hætti í tengslum við
þjóðaratkvæðagreiðsluna í september 2014 þar sem Skotar greiða atkvæði um það
hvort þeir vilji segja skilið við England/Bretland og stofna sjálfstætt ríki. Massie bendir á að á sama tíma taki heimastjórnin ekki þátt í að halda minningu
ósigursins við Flodden á lofti. (Sambærilega gagnrýni má lesa í grein í The Observer, bls. 19, 1. september sl.)
Þetta finnst Massie óeðlilegt og nefnir að fyrir skömmu hafi Michael Moor,
utanríkisráðherra Skotlands og það sem meira er, þingmaður fyrir byggðarlög í
Suður-Skotlandi, sagt um Flodden: „Við heyrum bergmál atburðanna í söngvum
okkar, ljóðum og sögum.“ Massie bendir á að þarna, nærri landamærunum, hafi minningin
um orrustuna lifað í vitund íbúanna þegar þess var minnst snemma á síðustu öld
að 400 ár voru liðin frá orrustunni. Og í Selkirk, heimabæ Massie, er þess
minnst árlega þegar eini heimamaðurinn sem lifði orrustuna af sneri aftur til
síns heima. Frá Selkirk höfðu farið áttatíu menn og þegar þessi eini, Fletcher,
skjögraði eftir aðalgötunni með gunnfánann á lofti, var hann svo yfirkominn af
harmi að hann gat ekki komið upp orði heldur vafði hann fánanum um sig en lét
hann svo síga til jarðar í þögulli virðingu við fallna félaga sína. Heimkoma
Fletchers er sviðsett á hverju ári í Selkirk þegar orrustunnar er minnst. „Og
þegar lúðrasveitin leikur The Flowers Of
The Forest í þann mund sem fáninn sígur til jarðar, þá get ég svarið að
fólk skynjar söguna. Þetta er gamall siður þar sem minning og missir blandast
saman við stolt og eins konar ögrun. Við erum hérna ennþá og við munum ennþá“,
skrifar Massie.
 |
| Enn má sjá minjar um svokallaðan Flodden Wall sunnan við Edinborgarkastala. Þessi varnarmúr var reistur árin 1513-14 í kjölfar orustunnar við Flodden en þá óttuðust borgarbúar innrás Englendinga. - Ljósmynd Arnþór. |
Orrustan við Flodden hafði á
sínum tíma ekki aðeins djúpstæð áhrif í Selkirk heldur í Skotlandi öllu, sama
hvort mælt er í mannfalli, þjóðarstolti eða á pólitískum vettvangi. Arfleifð
Flodden er þess vegna síður en svo einföld fyrir Skota. Hún er annað og meira
en ein töpuð orrusta, þetta er á margan hátt óþægilegur atburður með flókna
atburðarás bæði í aðdraganda og eftirmála. Þannig er það oft með stóratburði og
þess vegna verður að teljast vafasamt þegar ríkjandi stjórnvöld (hvaða ríkis
sem er) gera lítið sem ekkert til að minnast atburða á borð við tapaðar
orrustur á sama tíma og þau leggja kapp á að minnast annarra atburða, svo sem
sigra á vígvellinum, af því að það hentar þeirra málstað betur. Ósigrar og
niðurlæging geta markað djúp spor í „þjóðarsálina“ og slíkir atburðir eru ekki síður mikilvægir til skilnings á sögulegu samhengi en sigrar.
Þrátt fyrir takmarkaðan
áhuga skoskra stjórnvalda verður samt eitt og annað gert til að minnast orrustunnar
við Flodden. Meðal annars hafa aðilar í Skotlandi og Englandi tekið höndum
saman og stofnað svokallað „ecomuseum“ um orrustuna, þ.e. sameiginlegan
vettvang þar sem atburðarins er minnst á ýmsan hátt (http://www.flodden1513.com).
Arnþór
